NIDAN
virudhdustaashuchibhojnani pragharsadam devguruadijaanaam.
Unmaadaheturbhayharspurvo manoabhighato visamaasch chesta.
PURVA RUPA
1.Sir me sunyata ki anubhuta,aankho ki aakulta, kano me awaj hona,uchhwas ki adhikta
2.Mukhsrav,aruchi,avipak
3.Hridaygrah,dhyang,aayas,sammoh,uddeg
4.Nirantar romharsa ,jwar,chitabhrant
5.Udard,arditaakrit
6.Swapn me asthir chalte dekha,tel nikalne wale kolhu par chade hue jaisa aur vatkundalika me manthan jaisa lagna,pani me dhubne jaisa lagna,tatha aakho ka pathra jana arthat chakkar ana.
SAMANYA RUPA
dhivibhramah satvapariplavasch paryaakula dristirdhirta cha.
Abadhvaktwam hriday cha sunyam saamaanymunmadgadasya lingham.
BHEDA
charak
1.Vataja
2.Pittaja
3.Kaphaja
4.Sannipataja
5.Aagantuja
susruta
1.Vataja
2.Pittaja
3.Kaphaja
4.Sannipataja
5.Manas
6.Visaja
LAKSHAN
VATAJA
asthanhaasasmitnratygeetvaangvichhepadrodnani.
Parusyakasharyarudvardtaasch jeerde balam chaaniljasya rupam.
Pittaja
amarsasanrambhabinagnbhava santarjanaatidravdoasnyarosaah
prachhaysheetaanjalaabhilaasah peetaa cha bhaah pittakritasya lingham.
KAPHAJA
vaakchestitam mandamrochakscha naarivivaktapryataatinidra.
Chhardischa laalaa cha balam cha bhunkte nakhaadishaokalyam cha kaphatmke syat.
MANASA
chitram sa jalpati manoanugatam visango gaayatatho hasat rodat chaapi muda.
VISAJA
raktechhado hatbalendryabhaah sudeenh shyaavanano viskriteath bhavedwisangya.
CHIKITSA
panchkarm
Nija
vataja
snehan
kaph-pitta
mradushodhan(vaman,virechan)
sansrajan(peya vilepi)niruh,anubasan,nasya.
Udhwegkari kryaen-tichhd nasya,anjana,taadan etc.
Aagantuk-
uktavyapashrya-gritapan(vata vridha)
daivavyapasrya-mantrag,bali,puja
satvaavjaya-daan
YOGA
mahakalyan grita
mahapaishachic grita
lahsunaadh grita
SIROMOCHHADA
unmada,apasmara,visamajwara
sankh pradesh aur keshant pradesh ki sandhi sthita sira ka vedhan.
Updansa unmad me prasast.